Առողջապահություն 1.2013
Ամենամեծ գեղձը` լյարդից հետո (ենթաստամոքսային գեղձ)
Սիրելի հետաքրքրասեր բարեկամ, մեր հանդեսի նախորդ համարների ՙՃանաչիր քո օրգանիզմը՚ խորագրի տակ տպագրված հոդվածները ձեզ ծանոթացրել են մարդու օրգանիզմում գործող տարբեր գեղձային օրգանների, բջիջների գործունեությանը: Դրանք են` մաշկի մազարմատների քրտնագեղձերն ու ճարպագեղձերը, բերանի խոռոչի, քիթըմպանի լորձ և թուք արտադրող, աչքի արցունքաբեր գեղձերը, ոսկրերի հոդային մակերեսները, ջլերն ու կապանները ձուսպահեղուկով օծող, օրգանիզմում պաշտպանական իմունային հակամարմիններ արտադրող ավշային գեղձերն ու հանգույցները:
Հիշեցման կարգով ասենք, որ գեղձերը էպիթելային ծագում ունեցող օրգաններ, բջիջներ են, որոնք օժտված են ֆիզիոլոգիական, կենսաքիմիական ակտիվ նյութեր` ֆերմենտներ, հորմոններ, հակամարմիններ արտադրելու կամ նյութափոխանակության արգասիքները խտացնելու և օրգանիզմից դուրս բերելու հատկություններով:
Տարբերում են գեղձերի երկու տեսակ` արտազատիչ, որ թվարկված են վերևում, և ներզատիչ (էնդոկրին) գեղձեր:
Այս հոդվածը նվիրված է օրգանիզմի ամենամեծ (լյարդից հետո) գեղձին: Դա ենթաստամոքսային գեղձն է (պանկրեաս), որն, ի տարբերություն արտազատիչ գեղձերի (թքագեղձեր, քրտնագեղձեր և այլն), օժտված է նաև կարևոր ներզատիչ (էնդոկրին) հատկություններով:
Ենթաստամոքսային գեղձը (պանկրեասը) մարսողական համակարգի երկրորդ մեծ գեղձն է: Այն գտնվում է որովայնի խոռոչի վերին բաժնում, ստամոքսի հետևում և հպված է որովայնի հետին պատին: Նրա կշիռը 65-100 գ է: Բաղկացած է դեպի աջ դարձած, հաստացած մասից` գլխից (տես` նկարը), միջին մասից` մարմնից, ձախ ծայրից` պոչից: Գլուխը սերտորեն կպած է 12-մատնյա աղիքին, որը պայտի նման գրկում է նրան: Մարմինն անմիջապես հպված է ողնաշարին, հասնում է փայծաղին:
Գեղձի արտաքին պատյանը շատ բարակ է` թափանցիկ: Դրսից պարզ երևում է նրա բլթակային կառուցվածքը, որը ողկույզների ձև ունի:
Ենթաստամոքսային գեղձը համարվում է խառը` և´ ներզատիչ, և´ արտազատիչ գեղձ: Նրա արտազատիչ մասն արտադրում է ֆերմենտներով հարուստ մարսողական հյութ, իսկ ներզատիչը` այնպիսի հորմոններ, որոնք կանոնավորում են շաքարի փոխանակությունը:
Մարսողական հյութը փոքրիկ ծորանների միջոցով գեղձի բջիջներից լցվում է նրա գլխավոր ծորանը, ապա անցնելով գեղձի երկայնքով, լեղածորանի հետ բացվում է 12-մատնյա աղիքի մեջ: Գլխավոր ծորանից բացի, գեղձն ունի նաև ավելի փոքր` հավելյալ ծորան, որը նույնպես բացվում է 12-մատնյա աղիքում: Գեղձի արտադրած հյութի ֆերմենտները տարրալուծում են ճարպերը, սպիտակուցները և ածխաջրերը (շաքարներ): Սա նրա գործունեության արտազատիչ մասն է:
Ներզատիչ ֆունկցիա են կատարում գեղձի բջջահյուսվածքային միավորներ հանդիսացող Լանգերհանսյան կղզյակները, որոնց թիվը հասնում է 0,5-1,5 միլիոնի և ցրված են ամբողջ գեղձի մեջ: Սրանց բջիջներն արտադրում են ինսուլին և գլուկոգոն կոչվող հորմոնը, որոնք, անցնելով արյան մեջ, կանոնավորում են ածխաջրատային փոխանակությունը: Օրվա ընթացքում կղզյակներն արտադրում են միջին հաշվով 2 գ ինսուլին: Վերջինիս արտադրության խանգարումը հանգեցնում է շաքարախտ (դիաբետ) կոչվող ծանր հիվանդության առաջացմանը: Ինսուլինի անհրաժեշտությունը զգացվում է հատկապես արյան մեջ շաքարի քանակի ավելացման ժամանակ: Նրա ազդեցությամբ աղիքներից արյան մեջ անցած շաքարը (գլուկոզա) որպես գլիկոգեն կուտակվում, պահեստվում է լյարդում` կարիքի դեպքում նորից շաքարի վերածվելու համար: Արյան մեջ շաքարի նորմալ քանակը մեկ լիտրում տատանվում է 4,2-6,4 մ/մոլի սահմաններում: Երբ մարդը չափից ավելի շաքար է ընդունում կամ ախտահարվում է գեղձը, ինսուլինի պակասի հետևանքով արյան մեջ շաքարի քանակն անցնում է 6,4-ի սահմանը (գերշաքարայնություն), ապա գլիկոգենի չվերածված հավելյալ շաքարը արտաթորվում է մեզի հետ` առաջանում է շաքարամիզություն (դիաբետ):
Ինսուլինը միաժամանակ նպաստում է, որ գլուկոզան ներթափանցի օրգանիզմի բջիջների թաղանթների մեջ. թաղանթները սկսում են կլանել այն, որի շնորհիվ արյան մեջ շաքարի քանակը պակասում է: Այս դեպքում ակտիվանում է միաժամանակ գեղձում արտադրվող գլուկոգոն հորմոնը, որն օժտված է ինսուլինին հակառակ ազդեցությամբ: Եթե ինսուլինը նպաստում է լյարդում և մկաններում գլիկոգենի կուտակմանը, ապա գլուկոգոն հորմոնը, ընդհակառակն` պահեստներից դուրս է մղում գլիկոգենը և բարձրացնում շաքարի քանակն արյան մեջ` հասցնելով նորմայի մակարդակի:
Նկար 1. Ենթաստամոքսային գեղձ
Այս երկու հորմոններն արյան մեջ ոչ միայն շաքարի քանակության կարգավորիչներ են, այլև մասնակցում են հենց իր` գեղձի գործունեության կանոնավորմանը: Ինսուլինը խթանում է գեղձային բջիջների կողմից արտադրվող մարսողական ֆերմենտների սինթեզը, իսկ գլուկոգոնն արգելակում է դրանց արտադրությունը: Ենթաստամոքսային գեղձի նորմալ գործունեության դեպքում այս բարդ և զարմանալիորեն փոխկապակցված` իրարամերժ, բայց ինքնակառավարվող գործընթացների շնորհիվ առողջ մարդու օրգանիզմում մշտապես պահպանվում է հյուսվածքներին անհրաժեշտ շաքարի մակարդակը: Պակասը լրացվում է, ավելցուկը` պահեստավորվում, հետագայում շաքարի քաղցը կարգավորելու համար:
Ածխաջրերով հարուստ սնունդը` շաքարը, թխվածքները, քաղցրավենիքը, սպիտակ հացը, խաղողը և ընդհանրապես բոլոր քաղցր մրգերը գեղձի բջիջներին ստիպում են անընդհատ ինսուլին արտադրել: Դրա հետևանքով բջիջները հյուծվում են, իսկ արտադրված ինսուլինի ակտիվությունը նվազում: Դրա համար էլ հատկապես տարեց մարդիկ պետք է աշխատեն սահմանափակել ածխաջրատներով հարուստ սննդամթերքի ընդունումը: Հակառակ դեպքում ենթաստամոքսային գեղձի լարված գործունեությունը նրան հյուծում է, և ձևավորվում է դիաբետ (շաքարախտ) քրոնիկական հիվանդությունը:
Շաքարախտը օրգանիզմում բազմաթիվ այլ հիվանդությունների առաջացմանը նպաստող և դրանց բուժման համար կարևոր խոչընդոտ է:
Սակայն պետք է հիշել, ճիշտ սնվելու և առողջ ապրելակերպի պատշաճ կիրառումը կարող է հիվանդին երկար տարիների բնականոն կյանքի երաշխիք լինել:
![](images/calendar.png)
Կարդացեք նաև
![Առանձնացվեցին տարվա կարևոր անելիքները Առանձնացվեցին տարվա կարևոր անելիքները](up/article/small/file_31721_5621436.gif)
ՀՀ առողջապահության նախարար Դերենիկ Դումանյանը տարեսկզբին անցկացրած գործակարգավարական խորհրդակցության ընթացքում անդրադարձավ 2013թ. համակարգի առջև ծառացած գերակա չորս խնդիրներին...
![](images/calendar.png)
![Քննարկվեցին մոր և մանկան առողջության պահպանման խնդիրները Քննարկվեցին մոր և մանկան առողջության պահպանման խնդիրները](up/article/small/file_31722_3728218.gif)
ՀՀ առողջապահության նախարարությունում տեղի ունեցած կլոր սեղան-քննարկումը նվիրված էր մոր և մանկան առողջության պահպանմանը և նորածնային սկրինինգի ծրագրերին, որոնք վերջին տարիներին դասվում են ՀՀ Կառավարության, և մասնավորապես, առողջապահության նախարարության գերակա խնդիրների շարքին...
![](images/calendar.png)
ՀՀ առողջապահության նախարար Դերենիկ Դումանյանը վերջերս ընդունեց Հայաստանի Հանրապետությունում Իտալիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Բրունո Սկապինիին և մարդասիրական առաքելությամբ Հայաստանում գտնվող «ONLIUS CARDIO-TUSCANIA» թիմի անդամներին...
![](images/calendar.png)
![Միքայել Նարիմանյանը` ԵՊԲՀ ռեկտոր Միքայել Նարիմանյանը` ԵՊԲՀ ռեկտոր](up/article/small/file_31724_8022096.gif)
2012թ.-ի դեկտեմբերին կայացավ «Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության կառավարման խորհրդի նիստը, որը վարում էր խորհրդի նախագահ, ՀՀ կրթության և գիտության նախարար Արմեն Աշոտյանը...
![](images/calendar.png)
Վերջերս Երևանի Մխիթար Հերացու անվան ՊԲՀ-ում տեղի ունեցած ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, մեծանուն գիտնական, պրոֆեսոր Արտաշես Հայկի Բեգլարյանի կիսանդրու բացման արարողությանը ներկա էին ՀՀ առողջապահության նախարար Դ.Դումանյանը...
![](images/calendar.png)
![Երկու հոբելյաններ.ՀՀ բժշկական գիտությունների ակադեմիան Աշոցքում Երկու հոբելյաններ.ՀՀ բժշկական գիտությունների ակադեմիան Աշոցքում](up/article/small/file_31727_386640.gif)
1997թ. ստեղծված ՀՀ բժշկական գիտությունների ակադեմիան (ՀՀ ԲԳԱ) համալրված է հանրապետության առաջատար բժիշկ գիտնականներով, որոնք ներկայացնում են բժշկագիտության բոլոր բնագավառները...
![](images/calendar.png)
Անկախ անձի գտնվելու վայրից և կյանքի տարբեր իրավիճակներից` բժշկական օգնություն և սպասարկում ստանալիս յուրաքանչյուրին պետք է երաշխավորվի բժշկական միջամտության համար համաձայնություն տալու իրավունքը...
![](images/calendar.png)
«Մարդու գենոմ» նախագծի ավարտից անցել է տասը տարի: Գիտության ողջ պատմության ընթացքում այն կենսաբանական-հետազոտական առավել հավակնոտ ծրագիրն էր...
![](images/calendar.png)
«Կա մի հիասքանչ էակ, որին մենք միշտ պարտք ենք` դա մայրն է»:
Ն.Ա. Օստրովսկի
Իրավամբ սա այն պարտքն է, որը երբեք չենք կարող հատուցել, բայց փոխարենը կարող ենք ապագա մայրիկի համար ապահովել այնպիսի պայմաններ, որոնց շնորհիվ վերջինս իրեն ապահով, պաշտպանված ու գնահատված կզգա...
![](images/calendar.png)
![Ինտելեկտը եվ միկրոտարրերը Ինտելեկտը եվ միկրոտարրերը](up/article/small/file_31757_4592226.gif)
Մասնագետները կարևորում են մեկ տարեկանից մեծ երեխաների հավասարակշռված սննդակարգը, քանի որ այդ տարիքում է ձևավորվում նրանց սննդի ռեժիմը: Հաճախ երեխան անհրաժեշտ քանակությամբ օգտակար սնունդ չի ստանում...
![](images/calendar.png)
![«VISION»-Ի Հետ` 21-րդ դար «VISION»-Ի Հետ` 21-րդ դար](up/article/small/file_31758_941982.gif)
Ըստ վիճակագրական տվյալների, այսօր կենսաբանորեն ակտիվ հավելումներ (ԿԱՀ) օգտագործում է զարգացած երկրների բնակչության 60-80%-ը: ԿԱՀ-երը համեմատաբար նոր են մուտք գործել ԱՊՀ երկրներ. այսպես...
![](images/calendar.png)
![Ճիշտ ախտորոշումը` բուժման գրավական Ճիշտ ախտորոշումը` բուժման գրավական](up/article/small/file_31759_3893420.gif)
Հարցազրույց կենսաբանական համակարգերի միջազգային ինստիտուտի բժշկական ախտորոշիչ կենտրոնի երևանյան մասնաճյուղի տնօրեն Արսեն Թորոսյանի հետ
Ե՞րբ է բացվել կենսաբանական համակարգերի միջազգային ինստիտուտի բժշկա-ախտորոշիչ կենտրոնի երևանյան մասնաճյուղը և ի՞նչ նպատակով...
![](images/calendar.png)
![Քանի դեռ ողջ-առողջ եմ, երազում եմ, որ սաներիցս գոնե մեկը դառնա օլիմպիական չեմպիոն... Քանի դեռ ողջ-առողջ եմ, երազում եմ, որ սաներիցս գոնե մեկը դառնա օլիմպիական չեմպիոն...](up/article/small/file_31760_9117508.gif)
Հարցազրույց աշխարհի քառակի չեմպիոն, օլիմպիական խաղերի եռակի չեմպիոն, լեգենդար մարմնամարզիկ Ալբերտ Ազարյանի հետ
Պարոն Ազարյան, դուք սպորտին` մարմնամարզությանն եք նվիրել Ձեր ամբողջ կյանքը, և, որքանով ես եմ տեղյակ, բավականին առողջ եք մինչ այժմ` չնայած Ձեր տարիքին: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, որքանո՞վ են փոխկապակցված պրոֆեսիոնալ սպորտն ու առողջ ապրելակերպը...
![](images/calendar.png)
Մանկական հիվանդությունների և մահացության կառուցվածքում շնչառական օրգանների հիվանդությունները զբաղեցնում են երրորդ տեղը` պերինատալ ախտաբանություններից և բնածին արատներից հետո...
![](images/calendar.png)
![](images/white_bl.gif)
![](images/white_br.gif)
![](images/white_tr.gif)
![](images/white_tl.gif)
ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ
-
Ժողովրդական դեղամիջոցներ
-
Հղիություն. 4-րդ ամիս
-
Հղիություն. 7-րդ ամիս
-
Կոճապղպեղ նույնն է՝ իմբիր, Ginger եւ Zingiber Officinale
-
Հղիություն. 6-րդ ամիս
-
«Արագիլ» հիմնադրամը ստեղծված է՝ օգնելու անպտղությամբ տառապող զույգերին. Կարինե Թոխունց
-
Հղիություն. 2-րդ ամիս
- 4-7 ամսական երեխաների սնուցումը
-
Ամուսնական առաջին գիշերը
-
Ընկերության մասին
-
Ինչպես ազատվել անցանկալի մազերից
-
Խնձորը` պզուկների դեմ. ազատվիր նրանցից 1 գիշերվա ընթացքում
-
Պարզվում է ապագա երեխայի սեռը կախված է մայրիկի սնունդից
-
Դդում
-
Կոճապղպեղ՝ նիհարելու համար (կոճապղպեղի թեյ)
-
Հիվանդություն, որը փոխում է մեր կյանքը` կրծագեղձի քաղցկեղ
-
Սեռական գրգռում
-
Արգանդի միոմա. նախանշանները, պատճառներն ու բուժումը
-
Երիցուկ դեղատնային - Ромашка аптечная - Matricaria chamomilla L.
-
Չիչխանի օգտակար հատկությունները
-
Քարավուզ (նույն ինքը՝ նեխուր)
-
Ինչպես ազատվել բերանի վատ հոտից`պարզ միջոց
-
Դիմակներ` մազերի համար
-
Հղիություն. 1-ին ամիս
-
Կրծքի ցավե՞ր ունեք. ինչ անել
-
Ընդհանուր տեղեկություններ մարմնի համակարգերի մասին
-
Ընտրություն ըստ հորոսկոպի
-
Հիվանդություն, որի համար պետք չէ ամաչել (թութք)
-
Հեշտոցային արտադրության պատճառները. մասնագետի անդրադարձը
- Բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի ախտահարումը սովորական բշտախտի ժամանակ (սկիզբը` նախորդ համարում)
-
Հղիությունը և նախապատրաստվելը դրան
- Խոսենք այդ մասին. ձեռնաշարժություն
-
Երբ գլխացավն ախտանիշ է: Հանճարեղ և օժտված մարդկանց հիվանդություն
-
Լեղաքարային հիվանդություն. բուժման մեթոդները
-
Սեռական թուլության առաջին նախանշանները. news.am
-
Էկզեմայի տեսակները և բուժումը
-
Ուլտրաձայնային դոպլերոգրաֆիա (երկակի (դուպլեքս) անոթների)
-
ՈւՆԱԲԻ: Արևելյան բժշկության գաղտնիքները
-
Իրիդիոսքրինինգ
-
Գամմա-դանակը նշտարի փոխարեն